Türk İslam Bilginleri: Tarihe Adını Yazdırmış 18 Önemli Bilim İnsanı (2024)

İslamiyet’in altın çağı, M.S. 800’lü yılların ilk çeyreğinde başlayarak 15. yüzyıla dek devam etmiştir. Türk – İslam kültürü aynı dönemde felsefeden matematiğe, astronomiden geometriye kadar birçok alanda çok kıymetli bilginlere tanıklık etmiş. İslam bilginlerinin yazdığı değerli eserler Avrupa dillerine tercüme edilmiş ve birçok bilim insanının çalışmasına kaynak görevi görmüştür. Önemli buluşlar yapmış Türk – İslam bilginleri hakkında tüm bilmeniz gerekenleri sizin için listeledik.

1. Evliya Çelebi

Türk İslam bilginleri listemize Evliyâ Çelebi ile başlıyoruz. Evliya Çelebi 17. yüzyılın önde gelen gezginlerinden ve sayılı 17. yüzyıl nesir yazarlarından biri. Elli yılı aşkın süreyle Avrupa, Batı Asya ve Mısır topraklarında seyahat etmiş ve izlenimlerini de Seyahatnâme adlı 10 ciltlik eserinde toplamıştır.

2. Kâtip Çelebi

Kâtip Çelebiya da diğer adıylaHacı Halife,tarih,coğrafya,bibliyografyavebiyografyaile ilgili çalışmalar yürütmüşTürk-Osmanlı âlimi.Dünya bilim edebiyatında en tanınan ve bilineneseri; İslam dünyasının en kıymetli eserlerini içeren 15.000 kitabı ve 10.000yazarı alfabetik dizin sistemine göre tanıtan “Keşf ez-zunûn ‘an esâmî el-kutub ve-l-fünûn” adlı eseri.Bunun yanında daha sonraİbrahim Müteferrikatarafından basımı yapılan ünlü coğrafya ansiklopedisi “Cihannüma” ile bilinir.

3. El-Kindî

Türk İslam bilginleri arasında yer alan Kindîveya tam ismiyleEbu Yusuf Yakub bin İshak el-Sebbah el-Kindî,felsefe,tıp,matematikastronomi, psikoloji,fizik,kimyavemüziğekadar pek çok bilim dalında eser kaleme alan âlimdir. Ortaçağ Avrupası’ndabilinen, ilkİslâm filozofu olma niteliği taşır.Alkindus adıyla da tanınır. Ünlü bilgin felsefesinde,Platon,AristotelesvePlotinus’un görüşlerinin bir sentezini yapar. Kindî’nin felsefe, tıp, matematik astronomi, kimya, psikoloji ve müziğe kadar pek çok bilim dalında eserleri bulunmakta.

4. Harezmi

Hârizmî ya da tam adıyla Ebû Ca’fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî, Matematik, gökbilim, coğrafya ve algoritma alanlarında çalışmalar gerçekleştiren Fars bilim insanı. Hârizmî 780 yılında Harezm bölgesinin Hive şehrinde dünyaya gözlerini açar. 850 yılında ise Bağdat’ta hayata veda eder. Matematik alanındaki çalışmalarıcebirintemelini inşa eder. Bir dönem bulunduğu Hindistan’da sayıları ifade etmek için harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sisteminin kullanıldığını ortaya koymuştur. Cebir sözcüğü de Harezmi’nin “El’Kitab’ül-Muhtasar fi Hısab’il Cebri ve’l-Mukabele” adlı kıymetli eserinden gelmekte. Bu eser aynı zamanda doğu ve batının ilk cebir kitabı olma niteliğini taşır. “Hesab-ül Cebir vel-Mukabele”adlı kitabı aynı zamanda matematik tarihinde, birinci ve ikinci dereceden denklemlerin sistematik çözümlerinin yer aldığı ilk eser. Bu sebeple Harezmî ,Diophantusile beraber “cebirin babası” olarak da anılır. İngilizce’deki “algebra” yani “cebir” sözcüğü, Harezmî’nin kitabında yer alanikinci dereceden denklemleriçözme şekillerinden biri olan “el-cebr”den gelir.

5. İbn-i Firnas

Modern Havacılığın Öncüsü olan İslam bilgini Endülüslü İbn-i Firnas uzun çalışmalar sonucunda yeni bir keşifte bulunup bir cihaz yapar ve üzerine kumaş geçirip kanat yerine büyük kuş kanatları takar. Ardından bu aleti çalıştırarak havalanıp uçtuğunu kaydedilmiştir. İslam bilginleri arasında önemli bir yere sahiptir.

6. Cezeri

Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El Cezerî, İslam’ın Altın Çağında çalışmalar gerçekleştiren mucit ve mühendistir. Sibernetiğin ilk adımlarını attığı ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı bilinen El Cezeri’nin ünlü mimar Leonardo da Vinci’ye ilham kaynağı olduğu tahmin edilir.

7. Gazali

Gazzâlî, İranlı İslam âlimi, mutasavvıfı ve müderrisi olarak tanınan bir İslam bilgini. Fars asıllı olduğu sanılan Gazzâlî’nin lakapları Hüccetü’l-İslâm ve Zeynüddîn olarak geçer. Genel olarak Gazzâlî ve İmam-ı Gazzâlî isimleriyle bilinmektedir. Gazali, Türk İslam bilginleri arasında tanınan bir alimdir. İmamGazali’nin tasavvuf alanındaki bilgi ve birikiminde, hocası olan Ebu Ali Farmed’in etkisi büyüktür. Geride bıraktığı tasavuffi eserler ve ilham veren hayat hikayesi ile İmamGazali, ilimleri ikiye ayırarak Şeri ve Akli ilimler yanında fıkıh ve ahlak ilimleri ile çalışmalar yürütmüştür.

8. Farabi

Farâbî ünlü filozof, bilim insanı, gökbilimci,mantıkçıvemüzisyen.Etnik kimliği ise hala bilinmemekte. Kimi kaynaklara göre Fars kimilerine göre ise Türk kökenli ancak Farâbî, tüm eserleriniArapçakaleme almıştır. Aristoteles’in temel eserlerinin çoğunu Arapça diline yeniden çevirmiş ve bu eserlerin daha iyi anlaşılabilmesini sağlayan şerhler kaleme almış. Bu yanıyla hem İslâm dünyasında antik felsefenin anlaşılmasına olanak tanımış, hem de Arapçanın bir felsefe dili haline gelmesine destek olmuştur.

9. Biruni

Bîrûnî ya da bir diğer adıylaEbu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Birûnî, Batı dillerinde AlberuniveyaAliboronolarak bilinir. Gökbilim,matematik,doğa bilimleri,coğrafyavetarihalanında yaptığı başarılı çalışmalarıyla tanınır. Çok yönlü bir bilim insanı olan El-Birûnî, ilk öğrenimini Yunanbir bilginden almıştır. Tanınmış ve seçkin bir aileden gelen Harezmli matematikçi ve gökbilimciEbu Nasr Mansurtarafından desteklenen El-Birûnî, ilk çalışmalarını bu alimin yanında gerçekleştirdi. İlk eseri ise, “Asar-ül Bakiye” adlı eseridir. El-Bîrûnî’nin eserlerinin sayısı yüz seksen civarına yaklaşır. Bilginin yetmiş adetastronomive yirmi adet dematematikkitabı bulunur. Tıp,biyoloji,bitkiler, madenler,hayvanlarve yararlı otlar üzerinde çalışmalar oluşturmuştur. Ancak bu eserlerden sadece yirmi yedisi adeti günümüze dek ulaşmayı başarabilmiş.

10. İbn Nefis

İbn Nefis tam künyesi ile Ebü’l-Hasan Alâüddîn Ali b. Ebi’l-Hazm İbn Nefîs el-Karaşî ed-Dımeşkî Arap İslam bilgini ve önemli bir bilim insanıdır. Birçok farklı dallarda çalışmalar yapmış olan İbn Nefis, hekim, anatomi bilimci, fizyolog, cerrah, oftalmolog, psikolog, kozmolog, ve jeolog olarak da tanınır.

11. Ömer Hayyam

Gıyaseddin Eb’ul Feth Ömer İbni İbrahim el-Hayyamveya kısacaÖmer Hayyam İran asıllı birşairdir.Bilgin aynı zamanda filozof,matematikçiveastronom olara tanınır. Ömer Hayyam, birçok bilim insanıncaBâtınîveMu’tezileanlayışlarına dâhil edilir.Evreni tam anlamıyla kavrayabilmek için, içinde yetiştiğiİslamkültüründeki hâkim anlayıştan uzaklaşmıştır. Bilgin kendi içinde gerçekleştirdiği akıl yürütmelerini hatrı sayılır bir edebi başarı ile dörtlükler halinde dışa aktarmayı başarmıştır.

12. İbn-i Heysem

İbn-i Heysem yani tam adıylaHasan ibn al-Hasan ibn al-Haytham, LatinceAlhacenya daAlhazen isimleriyle bilinir.Arapfizikçi,matematikçivefilozof olarak tanınır. İbn-i Heysem 965’teBasra’da doğdu, 1038-1040 yılları arasındaKahire’de hayata veda etti. Fizik, matematik ve felsefe alanlarında değerli çalışmaları bulunmaktadır. ÖğrenimineBasra’da başladı ve vaktinin büyük kısmında yüksek din ve fen ilimlerini de burada öğrendi. Öğreniminin bir kısmını tamamladıktan sonra,Bağdat’a giderek özellikle;matematik,fizik,mühendislik veastronomigibi pozitif bilimleri öğrenip, tanınırlığını pekiştirmiştir.

13. İbn-i Sina

İbn-i Sina, ya da tam adıyla, Abû ʿAlî al-Ḥusayn ibn ʿAbd Allah ibn Al-Hasan ibn Ali ibn Sînâ Fars kökenli tıpadamı,fizikçi,yazar ve filozoftur.Buhara yakınlarındaki Afşana köyünde dünyaya gelmiş veHamedanşehrinde yaşamına vefat etmiştir.TıpveFelsefealanına ağırlık verdiği değişik alanlarda 200 adet kitap kaleme almıştır. Batılılarca, Orta Çağ Modern Biliminin kurucusu, hekimlerin önderi olarak bilinir. Bu tanınırlık ona “Büyük Üstad” denilmesine öncü olur.Tıpalanında yedi asır süresince temel kaynak eser olarak süre gelenEl-Kanun fi’t-Tıb(Tıbbın Kanunu) adlı kitabı ile ün yakalamış ve bu kitap Avrupa üniversitelerinde 17. asrın ortalarına kadar olan süreçte tıp biliminde temel eser kabul edilerek okutulmuştur.

14. Mimar Sinan

Mimarların PiriMimarlık tarihimizin ve hatta dünya mimarlık tarihinin en bilinen ve en önemli kişilerinden olan Mimar Koca Sinan, Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Süleyman devrinde yaşamış.Dünya yapı sanatının şüphesiz en büyük ustalarından biridir Mimar Sinan. Daha önce klasik ölçü ve kararlarına ulaşmış olan Türk mimarlık sanatında, kendi dehasıyla farklı biçimler ve tarzlar deneyerek yeni tercihler ortaya koymayı başarmıştır.

15. Hezarfen Ahmet Çelebi

Uçmayı başaran İlk TürkHezarfen Ahmed Çelebi, aynı zamanda dünyada da ilk kez uçmayı başaran Türk bilginidir. Onyedinci yüzyılda yaşadığı, 1623-1640 yılları arasında saltanat süren Sultan Dördüncü Murad zamanlarında, uçma tasarısını gerçekleştirdiği bilinir. Kapsamlı bilgi birikiminden dolayı halk arasında Hezarfen olarak anıldığı bilinmektedir.

16. İbn-i Haldun

Ebu Zeyd Abdurrahman bin Muhammed bin Haldun el Hadramîveya tanınan kısa ismiyle İbn-i Haldun, modernhistoriyografinin,sosyolojininveiktisatınönde gelen bilginlerinden kabul edilir. İbn-i Haldun 4. yüzyıldüşünürü,devlet adamıvetarihçidir. Köklü bir aileden geldiği için oldukça iyi bir eğitim almıştır. Tunus veFas’ta devlet görevlerinde yer aldıktan sonraGırnatave Mısır’da çalıştı.Bedevikabilelerini çok iyi tanıması dolayısıyla aranan bir devlet adamı oldu. Mısır’da 6 kez Malikikadılığı görevi yaptı.Şam’ı işgal edenTimurile görüşmesi birfatihile birbilgininilginç buluşması olarak tarihe yazıldı.

Siyasal yaşamdan uzaklaştığı dönemlerde adını tarihe geçiren 7 ciltlik dünya tarihi “Kitâbu’l-İber” ve onun giriş kitabı olarak düşünülen”Mukaddime”yi kaleme aldı. Eseri, Arap dünyasında beklenen etkiyi yaratmasa da Osmanlı tarih anlayışını ciddi anlamda derinden etkiledi. BaştaKatip Çelebi,NaimaveAhmet Cevdet Paşaolmak üzere Osmanlı tarihçileriOsmanlı Devleti’nin yükseliş ve çöküşünü pek çok kez onun teorileriyle ifade etti. Arap dünyasında keşfedilme süreci ise ancak Arap milliyetçiliğinin gelişmeye başlaması ile gerçekleşti. 19. yüzyıldan itibaren ise Avrupalı tarihçiler tarafından keşfedildi ve eserleri büyük ilgi gördü.

17. İbn-i Rüşd

İbn Rüşd, Endülüslü-Arap felsefeci, hekim, fıkıhçı, matematikçi ve tıpçı bir bilgindir. Kurtuba’da doğdu ve Marakeş, Fas’ta hayata veda etti. Tercüme ve yorum yeteceği ile Aristo’yu Avrupa’ya yeniden tanıtan bilgindir. Aynı zamanda İslam felsefesinde Aristocu akım olan meşşailiğin temsilcilerinden biridir.

18. İbn-i Hayyan

Türk İslam bilginleri listemizi Ebû Mûsa Câbir bin Hayyân ile tamamlıyoruz. Ünlü bilgin Batı dünyasında Latince Geber ya da Geberus adıyla da biliniyor. İbn-i Hayyan, Abbâsîlerdöneminde yaşamış veİslâmiyet’tefen bilimlerinintemelini atmış çok yönlü bir bilim insanı. Kimya, fizik, tıp, astronomi, mühendislik, felsefe gibi alanların yanı sıra, astrolojive simya ile de ilgilenmiş. İbn-i Hayyan aynı zamanda bir sufidir.

İlginizi çekebilir;

Dünyayı Daha İleriye Taşıyan Antik Dünyanın En Önemli Bilim İnsanları

‘Işık Doğu’dan Yükselir’ Dedirten 13 Müslüman Düşünür ve En Büyük Eserleri

İslam Dünyasının Yüksek Nitelikli Kurumu: Beyt’ül Hikmet Kütüphanesi

Kaynak: 1 2